Ayşe Sayın
BBC Türkçe, Ankara
Türkiye'nin İstanbul Sözleşmesi'nden cuma gecesi yayınlanan 3718 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararı ile ayrılması, hukuki açıdan tartışma yarattı.
Kararda Cumhurbaşkanı’nın İstanbul Sözleşmesi’nin fesih yetkisine, 15 Temmuz 2018’de yürürlüğe giren “Milletlerarası Andlaşmaların onaylanmasına ilişkin usul ve esaslar hakkındaki 9 nolu Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin” 3. maddesi dayanak gösteriliyor.
Söz konusu madde, cumhurbaşkanına şu yetkileri veriyor:
“Milletlerarası andlaşmaların (…) hükümlerinin uygulanmasını durdurma ve bunları sona erdirme, Cumhurbaşkanı kararı ile olur.”
Hukuki tartışmaya neden olan ise İstanbul Sözleşmesi’nin 24 Kasım 2011’de kabul edilerek yasalaşması.
Bazı hukukçular bu nedenle bir karar ile yürürlükten kaldırılamayacağı görüşünde.
Hukukçulara göre 9 numaralı kararnamedeki düzenleme TBMM’de kabul edilmemiş sözleşme veya antlaşmaları kapsıyor ve bu nedenle de ancak TBMM’de yapılacak yeni bir düzenlemeyle yürürlükten kaldırılabilir.
Prof. Sözüer ve Av. Kazan: İstanbul Sözleşmesi yürürlükte
BBC Türkçe’ye değerlendirmede bulunan Turgut Kazan İstanbul Sözleşmesi’nin bir yasayla onaylanarak yürürlüğe girdiğine dikkat çekerek, “Böyle bir sözleşmeden Cumhurbaşkanlığı kararıyla çıkılamaz. Dolayısıyla Meclis tarafından bu yolda yeni bir yasa yapılana kadar İstanbul Sözleşmesi yürürlüktedir” görüşünü dile getirdi.
Bir düzenlemenin kabul edildiği yöntemle değiştirilebileceğinin temel bir hukuk kuralı olduğunu beliren Kazan, şöyle konuştu:
“Gece yarısı kararında deniyor ki ‘Türkiye Cumhuriyeti adına 11.05.2011 tarihinde imzalanan ve 10/02/2012 tarihli Bakanlar kurulu kararı ile onaylanan Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi'nin Türkiye Cumhuriyeti bakımından feshedilmesine...’
“Ama kanunla onaylama bölümü atlanıyor. Oysa Kanun 24 Kasım 2011’de onaylanmış, yürürlüğe girmiştir. Yani Bakanlar Kurulu kararıyla değil. O nedenle İstanbul Sözleşmesi yürürlüktedir diyorum.”
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Adem Sözüer ise TBMM’de onaylanan uluslararası sözleşmelerle ilgili Anayasa'nın 90. maddesine işaret etti. Sözüer, Twitter hesabından, “İstanbul Sözleşmesi Anayasa’nın 90. maddesi uyarınca yasayla onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Böyle bir sözleşmeden Cumhurbaşkanı kararnamesiyle çıkılamaz. Dolayısıyla, TBMM yeni yasa yapmadıkça İstanbul Sözleşmesi yürürlüktedir” ifadelerine yer verdi.
Prof. Gözler: 9 numaralı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi Anayasa’ya aykırı
Anayasa Profesörü Kemal Gözler ise anayasa.gen.tr sitesinde yayınladığı bir makale ile başka bir noktaya dikkat çekti.
İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmeye dair Cumhurbaşkanlığı kararının, dayanağını 9 numaralı Cumhurbaşkanlığı kararnamesinden aldığını hatırlatan Gözler, söz konusunu kararnamenin Anayasa'ya aykırı olduğunu yazdı:
“Anayasamızın 104’üncü maddesinin 17’nci fıkrasının daha ilk cümlesinde açıkça ‘Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir’ denmektedir. Dolayısıyla Cumhurbaşkanının Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilmesinin ilk şartı, çıkarılacak kararnamenin ‘yürütme yetkisine ilişkin’ bir konuda olmasıdır.
“Peki uluslararası andlaşmaların onaylanması konusu, ‘yürütme yetkisine ilişkin bir konu’ mudur?
Bu sorunun tartışmasız basit bir cevabı vardır. Hayır, ‘yürütme yetkisine ilişkin bir konu’ değildir. Çünkü, Anayasamızın kurduğu sistemde, pek çok ülkede de olduğu gibi, uluslararası andlaşmaları onaylama yetkisi, yürütme organı ile yasama organı arasında paylaştırılmıştır.
Bu nedenle, İstanbul Sözleşmesinin Türkiye Cumhuriyeti Bakımından Feshedilmesi Hakkında 3718 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı, bu Kararın dayanağı olan 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin kendisi hukuka aykırı olduğu için hukuka aykırıdır.”
‘Temel haklara ilişkin düzenlemeler kararname ile yapılamaz’
İstanbul Sözleşmesi’nin feshi kararı üzerine Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) Türk Grubu'nun CHP ve İYİ Partili üyeleri, Türk delegasyonu başkanı AKP’li Ahmet Yıldız’ı istifaya çağırdı.
Ortak açıklama yapan CHP ve İYİ Partili üyeler şu görüşe yer verdiler:
“Anayasa, kişi hakları ve temel haklara ilişkin düzenlemelerin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’yle yapılamayacağını kayıt altına almaktadır. Ama hepsinin ötesinde Sözleşmenin öngördüğü hakları ve tedbirleri yurttaşlarımız Avrupa Konseyi üyesi ülkelerin vatandaşlarından daha az hak etmiyorlar.
Sayın Yıldız, Avrupa Konseyi kapsamında katıldığınız toplantılarda Türkiye'nin İstanbul Sözleşmesi'nden ayrılmasının yanlış olacağını ve Türkiye’nin Sözleşmede kalacağını birçok defa belirttiniz. Bizler de sizi bu görüşleriniz nedeniyle takdir ettik. Bugün gelinen aşamada Delegasyon Başkanlığı görevinden ayrılmanızın uygun olacağını düşünüyoruz. Aksi halde hem Delegasyon üyelerini hem de yabancı muhataplarımızı yanıltmış bir politikacı konumunda bulunacaksınız.”
Tartışmalar hakkında Twitter’dan bir paylaşımda bulunan Abdülhamit Gül ise “Uluslararası sözleşmelerin onayı ve yürürlüğe konulması usulü hukukumuzda açıktır. TBMM katılmayı onaylar, yürütme de bunu bir kararla yürürlüğe koyar. Yürürlüğün aynı şekilde durdurulması ve feshi, yürütmenin yetkisindedir” dedi.
Cumhurbaşkanı kararı iptal edilebilir mi?
İstanbul Sözleşmesi’nin feshedilmesini düzenleyen Cumhurbaşkanlığı kararının yargısal denetimi Danıştay’a ait. Anayasa Mahkemesi ise kararların değil, kararnamelerin denetimini gerçekleştiriyor.
Danıştay Yasası’nın 24. maddesi, “Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak Cumhurbaşkanlığı kararlarına, Cumhurbaşkanınca çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri dışındaki düzenleyici işlemlerden doğan idari davaları karara bağlayacağı” hükmünü içeriyor.
Bu durumda kararın iptali için Danıştay’a başvuruda bulunmak gerekiyor.
20 Mart 2021
https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-56467755
