Fehim Taştekin
Gazeteci-Yazar
ABD ordusu Suriye’de
ABD’nin Orta Doğu siyaseti belirsizlikler, gerilemeler ve ağırlık noktalarındaki kaymalara rağmen genel olarak İsrail’i güvende tutma, İran gibi kontrol dışı aktörleri etkisizleştirme, Rusya benzeri alternatif güç odaklarını uzak tutma ve petrolün arz güvenliğini sürdürme ekseninde dönüyor. Sonuncusunun bağlamı epeyce zayıfladı.
Stratejik yönelim olarak ağırlığın Orta Doğu’dan Çin’i kuşatacak şekilde Asya’ya kayması son dönemlerde Orta Doğu siyasetinde boşluklar ve gri alanlar yarattı. Bu, ABD'nin yerel ortaklarının kendi oyunlarını da oynamalarına izin verirken, müttefikler arası uyumsuzluklara da yol açtı.
ABD’nin 46. Başkanı seçilen Joe Biden’ın döneminde siyasetteki gri alanların nasıl dolacağı merak ediliyor.
Kimilerine pervasız gelen ve diplomatik atışmalara yol açan sözlerine rağmen Biden; altı dönem Senato üyeliği, iki dönem de başkan yardımcılığı sayesinde sistemin işleyişini en iyi bilen siyasetçilerin başında geliyor.
Bu, her şeyden önce Cumhuriyetçi Başkan Donald Trump döneminde Beyaz Saray ile kurumsal yapılarla arasında yaşanan uyumsuzluğu bitirmeyi vadeden bir profil.
Trump, Suriye’de Fırat’ın doğusundaki güçleri çekip alanı Türkiye’ye bırakma manevrasında olduğu gibi, Pentagon ve Dışişlerini ters köşeye yatıran ani kararlar alabiliyordu.
Biden’ın dümene geçmesi temel parametrelerde radikal değişikliklere yol açmayabilir. Yine de Biden kurulu düzenin reflekslerine göre şekillenmiş temel politikaların yürütülmesinde farklılığını hissettirecek yaklaşım, yöntem ve tercihlere sahip.
Bunun etkisini göstereceği alanlar belli: Biden’in öncelikleri Suriye, Kürtler, S-400 ve NATO ile ilişkiler bağlamında Türkiye’yi; Trump’ın çöpe attığı nükleer anlaşmaya dönüş hedefi nedeniyle İran ve hasımlarını; pek çok açıdan Rusya’yı ilgilendiriyor.
Çakışma alanları: Suriye, Kürtler ve Libya
Biden’ın Irak, Suriye ve Libya’daki çatışmalarla ilgili yaklaşımı ABD’nin önderlik rolünü üstlenmesi gerektiği yönünde.
ABD liderlik rolü üstlenecekse, Türkiye ile çakışmalar ya da ayrışmalar kaçınılmaz gözüküyor. Arzulanan rolün ne kadar diplomatik ne kadar askeri olacağı önem kazanıyor.
Trump gelgitlere rağmen Irak ve Suriye’den çekilme niyetini korurken, Biden’ın Irak-Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) yeniden dirilmesine izin vermeme ve Kürtleri koruma taahhüdü sahada az da olsa asker tutmayı gerektiriyor. Doğrusu bu konularda çizgilerin çok net çizildiği de söylenemez.
Biden’ın dış politika danışmanı Antony Blinken, Suriye’de sınırlı sayıdaki Amerikan askeri varlığını ve kuzeydoğuda kontrol edilen petrolü, yeniden inşa sürecine destek olma önerisiyle birleştirerek, siyasi geçiş için bir koza dönüştürmekten bahsediyor.
Biden’ın danışmanları ABD’nin sahadaki askeri varlığına rağmen Cenevre süreci dahil siyasi geçişle ilgili çalışmalarda ağırlığını Rusya lehine yitirdiğini ve bunun tersine çevrilmesi gerektiğine inanıyor.
Trump ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan arasındaki kimyasal uyumun ne tür sürprizler getireceğini bilmedikleri için hem Irak hem Suriyeli Kürtler Biden’ın daha istikrarlı ve güvenli bir siyaset güdebileceğini umuyor.
Fakat nihayetinde Trump’ın da Suriye’den çekilme planını Pentagon, CIA ve Dışişleri’nin yönlendirmesiyle İran’ı ihata etme hedefine bağlayarak değiştirdiğini biliyoruz.
Yine de Biden, Kürtler açısından daha öngörülebilir bir lider sayılıyor. Biden, Trump’ın “Kum ve ölüm” diye tarif ettiği Suriye’den çekilme kararını “Kürtlere ihanet” olarak nitelemişti.
Biden yeri geldiğinde müttefikleri eleştirmekten kaçınmamıştı. 2014’te Harvard’daki konuşmasında “En büyük problemimiz bölgedeki müttefiklerimiz. Türkler, Suudiler, Emirlikler vs. ne yapıyorlardı? Esad’ı devirme ve vekaleten bir Sünni-Şii savaşı çıkarma konusunda o kadar kararlıydılar ki herkese yüz milyonlarca dolar ve on binlerce ton silah akıttılar. Ancak desteği alanlar El Nusra, El Kaide ve dünyanın diğer yerlerinden gelen cihatçılardı” demişti.
Türk-Rus ortak çözüm mekanizmalarını sorun edebilir
Peki Joe Biden cihatçı örgütlerin üslenme alanına dönüşen İdlib’de farklı bir yaklaşım geliştirebilir mi?
Joe Biden’ın da İdlib’i Türkiye’nin koruması altında Şam ve ortaklarına karşı bir koz olarak görme eğilimini koruması muhtemel.
Biden, Trump’ın aksine çatışma alanlarında Türk-Rus ortak çözüm mekanizmalarını da sorun edebilir.
Biden, Türkiye’nin Libya siyasetiyle de ilişkilendirdiği Doğu Akdeniz’deki manevralarının durdurulmasından yana.
ABD, Libya Büyükelçisi Christopher Stevens’ın öldürüldüğü 2012’den beri kendi haline bıraktığı bu ülkede son zamanlarda diplomatik ağırlığını hissettirmeye başlamıştı. Bu eğilim askeri boyut kazanmadan diplomatik çizgide daha belirginleşebilir. Suriye’nin aksine Libya’da Türkiye ile eşgüdümün daha kolay şekillenmesi de mümkün.
Elbette kurumsal yapıların belirleyici etkisi tüm başkanlar için geçerli. Yeni dönemde önceliğin Türkiye ile ilişkileri iki lider arasındaki özel kanalından çıkartıp kurumsal çerçeveye ve NATO ortaklığı zeminine oturtmak olacağı öngörülebilir.
Müttefiklerle örselenen ilişkileri tamir etme hedefi özellikle Türkiye’nin yakın planda tutulmasını gerektiriyor.
Fakat izlenecek politikaların sonuçları açısından Türkiye’yi kazanmak ya da kaybetmek Biden’ın da yüzleşmekten kaçamayacağı bir ikilem.
Biden, ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası (CAATSA) çerçevesinde Kongre’den geçen yaptırım tasarısını önemsiyor. Bu konuda Başkan sıfatıyla göstereceği nihai tutum ilişkilerin yönünü tayin edecektir.
Varsayım olarak, oyunun Türkiye’yi kazanmak üzerine kurgulanacağı, bu yüzden ABD’nin S-400 ve Halkbank dosyalarında sertleşip Suriye ve Kürtler konusunda Ankara’yı teskin etme yönünde esneyebileceği söylenebilir. Türkiye ile ortaklığın gidişatı da ABD’nin Suriye siyasetinin şekillenmesinde de etkili olacaktır.
İran’la eskiye dönüş: Zor bir dosya
Biden’ın en çok konuşulan dış politika tercihi İran’la 2015’te imzalanan nükleer anlaşmaya dönüp, Tahran üzerinde etkili olabilecek bir diyalog kanalı açmak.
Tahran açısından bu saatten sonra nükleer anlaşmaya dönüş tüm yaptırımların kaldırılması halinde bir anlam ifade ediyor.
Kongre’deki güçlü İran karşıtlığı dikkate alındığında, Biden’ın bunu yapması zor gözüküyor.
Sadece nükleer programla ilgili yaptırımların kaldırılması düğümü açar mı, şimdilik belirsiz.
Nükleer anlaşmaya dönülürse bu adım Trump zamanında Körfez ülkeleriyle yeniden yakalanan uyumu sarsacaktır.
Biden’ın dış politika ekibi İran’ı ana tehdit olarak görüp kuşatma siyaseti izlemek yerine Tahran ile komşuları arasında diyaloğu destekleyen bir yol öneriyor.
Obama’nın yaklaşımı da bu minvaldeydi. Ancak özellikle Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn, İran’la müzakereci yoldan çok rahatsızdı.
Trump’ın siyaseti ise İsrail-Arap normalleşme süreciyle Tahran’a karşı ortak bir cephe oluşturmak üzerine kurulu.
Muhtemelen Suudi liderliğindeki Arap bloku bir önceki kurguya dönme önerisine direnecektir. Biden’ın Yemen’deki savaşı desteklemediğine ilişkin sözleri de Suudi-Amerikan ekseninin önünde duran bir diğer sınav.
2014’te IŞİD’e karşı Irak’a yeniden dönmüş olan Amerikan askeri varlığının geleceğine dair tablo da biraz flu.
Trump Irak’taki askeri varlığı İran’ı kuşatma siyasetinin bir parçasına dönüştürerek işleri karmakarışık hale getirdi.
Biden’ın hassasiyet gösterdiği Kürtlerin yanı sıra Sünniler ve belli Şii bloklar İran’ı dengelemek için Amerikan askerinin kalmasını istiyor.
Bağdat ile Washington arasında halihazırda tartışılan “stratejik anlaşma” güçlerin statüsü için yeni bir çerçeve oluşturacak. Müzakerelerin gidişatına göre Irak’ta Amerikalıların fiilen kullandığı üslerin kalıcı hale gelip gelemeyeceği ya da asker kalacaksa hangi statüde kalacağı belli olacak.
Filistin-İsrail: Büyük yanılsama
Biden’ın başkanlık koltuğuna oturması halinde Trump’ın damadı Jared Kushner’e hazırlattığı “Yüzyılın Anlaşması” çerçevesindeki inisiyatifleri sürdürüp sürdürmeyeceği de merak ediliyor.
Biden Kushner’in Orta Doğu’nun en zorlu meselesinde bir barış inisiyatifi yürütecek kapasitede biri olduğuna inanmıyordu.
Fakat kim gelirse gelsin, İsrail-Amerikan ilişkilerinin tabiatı değişmiyor.
İsrail 2016’da ABD’den görülmemiş düzeydeki 38 milyar dolarlık yardım paketini Biden sayesinde garantilemişti.
Biden iki devletli çözüme inanıp, yasadışı yerleşimlerin genişlemesine karşı çıkarken, Trump’ın barışı imkânsız kılan adımlarını tersine çevireceğini söylüyor.
Yine de öngörü, Trump’ın İsrail lehine sağladığı kazanımları koruyacağı yönünde. Bunlara Amerikan Büyükelçiliği’nin Kudüs’e taşınması dahil.
Biden, Suriye’ye ait Golan Tepeleri’ndeki ilhakı tanıyan başkanlık kararnamesine de sadık kalabilir. Kendisini “Siyonist” ve “İsrail’in sadık destekçisi” olarak tanımlayan Biden’ın, BAE ve Bahreyn ile başlayan Araplarla İsrail arasındaki normalleşme sürecine tam destek sunması da bekleniyor.
Biden, Trump döneminde oluşmuş yeni durum üzerinden Filistin Yönetimi’ni muhatap alan görece dengeli eski politikaya dönebilir.
Bunlarla birlikte Biden, Trump döneminde oluşmuş yeni durum üzerinden Filistin Yönetimi’ni muhatap alan görece dengeli eski politikaya dönebilir.
Bu politika iki devletli çözümü dillendirmeyi, Filistin diplomatik misyonunun Washington’da çalışmasına izin vermeyi ve Birleşmiş Milletler’in Filistin’e destek programlarına katılmayı içeriyor.
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54825441
